Víctor Freixanes: “Escribo ficción con moita conciencia da lingua, é a pasta sobre a que contrúo a historia”

Galaxia vén de sacar a primeira impresión revisada de “O enxoval da noiva. Parábola da fin do mundo”, que Víctor F. Freixanes (Pontevedra, 1951) publicou en 1988. Coa mesma, o escritor e presidente da Real Academia Galega (RAG) reflexionou para Atlántico sobre a literatura en galego e a significancia desta obra na súa traxectoria. 

Pasaron 37 anos dende a súa primeira edición. Como envelleceu “O enxoval”?

Esta novela estaba como durmida cando Galaxia decide recuperala, algo que lle agradezo moito. Faimo polo cariño que lle teñen aos lectores e a min. Volver a lela deume certa vertixe. Se non me recoñecera como escritor, non tería autorizado a súa publicación. O certo é que me reencontrei coa miña literatura. Está ambientada nun tempo histórico, 1501, a medio camiño do medievo, que personifica Tristán e a nova era, representada por César Borgia, no que se inspirou Maquiavelo. Non só reflicte o momento que vivía Italia, senón tamén o de Castela e Portugal, que descubriran o novo mundo ou o dos turcos, petando nas portas de occidente e que fixo formular o envío de novas cruzadas. En certa maneira é o que vivimos agora, xa que tamén estamos ante unha encrucillada coas novas tecnoloxías e cun capitalismo feroz.

Ambiéntase na segunda voda de Lucrecia, unha personaxe retratada de xeito moi diferente ao que se acostuma.

Abordo o tema da muller cunha figura que co tempo volveuse moi especial. Lucrecia foi moi maltrada pola Historia, convertida nun bicho. En realidade é unha vítima da súa familia e do poder, que é como unha enfermidade que acaba aniquilándoo todo e que se corresponde con César Borgia. Ata o seu pai, o papa Alexandre VI é outra vítima. Lucrecia morreu en 1519 durante un parto en Ferrara. Alí chegou tralo casamento de 1502. Pasou á memoria como un monstro, unha concubina, amante do seu pai e dos seus irmáns. Pero en Ferrara deixou unha memoria de persoa culta, protectora das artes. Os grandes filósofos cantaron a súa morte. Iso non se recolle na crónica oficial porque non lle interesaba aos Borgia.

É unha novela histórica?

Non, e na terceira parte queda claro, unha andrómena, onde todo o mundo está aí, nun gran despertar. É como un teatro, onde a trama se prolonga poucas horas, o tempo que dura o entroido, festa que o papa adiantou para facer coincidir coa voda da filla, outra demostración do seu poder. No momento da súa publicación, o editor en castelán de Seix Barral díxome que o que lle interesara fora precisamente que non era unha novela histórica, aínda que o parecese. Como escritor collo a historia e retórzolle a pescozo para escribila doutro xeito. A historia é un xoguete para un escritor que pode facer o que lle veña en gana, sempre que interese ao lector. É o grandioso da literatura.

Cre que hoxe, case catro décadas despois, volvería a escribir a mesma novela?

Si. Cando fago ficción escribo moi amodo, con moita conciencia da lingua e do estilo. A lingua é a que constrúe o universo literario, tamén me pasou en “O triángulo inscrito na circunferencia” (1982) ou en “Cabalo de ouros” (2010). Tardei na procura do ton. É como nunha sinfonía, non é o mesmo en Re que en Fa sostido. A lingua é a pasta sobre a que constrúo a historia. Nesta novela é grandiosa, teatral, propia do entroido e do casamento. Mantense toda a novela dándolle verisimilitude e credibilidade. A forza que ten a obra dalla en primeiro termo a lingua, en segundo plano queda o argumento. Otero Pedrayo, un dos meus referentes, escribe esa música da lingua coa que se edifica o universo da Galicia de fins do século XIX e XX.

Naquela, na década dos 80, semella exótico unha novela escrita en galego cunha trama allea a Galicia.

Sentín moita motivación precisamente pola obra de Otero Pedrayo, que aínda non é fácil para o lector de hoxe. En 1934, con “Fran Vermero”, ambientaba a trama na Alemaña do século XIX cun argumento que nada ten que ver con Galicia, en plena efervescencia da Xeración Nós. É unha proba de ambición literaria. Nese rexistro trata a lingua galega en condicións de abordar calquera tema universal nos afecte ou non: Narrar a Rosalía, pero tamén a Dante. Todas as literaturas forman parte dun mesmo río que nos alimenta. Hoxe en día ese conflito xa está superado con escritores como Xavier Queipo, Berta Davila ou Riveiro Coello, por nomear algúns.

“En primavera deixo a presidencia da RAG e retomarei a literatura”

Cando volverá a publicar?

Levo moito tempo en ‘stand by’, dende que asumín a dirección de Xerais e logo de Anaya, que seguiu con Galaxia, ao falecer Carlos Casares. Eu penso que un editor non pode ser competidor dos autores, ten que estar detrás, ser a súa plataforma de lanzamento. Iso coartoume moito na creación, que non na escritura que sego a facer. A presidencia da Academia ocúpame as 24 horas cos problemas da institución ou a captación de fondos. Ofreceume unha proxección social e unha visibilidade que agradezo, pero rouboume moito tempo. En primavera deixo a presidencia da RAG, tras 8 anos estou obrigado a dar o relevo. Entón agardo retomar a literatura, esas carpetas que están a medio abrir.

A quen postulará?

Esa é unha decisión dos académicos. En marzo cesa a executiva e ábrese o período de propostas que haberá que valorar. 

Como queda a situación da lingua?

Fálase bastante máis do que din. O uso da lingua é algo máis complexo que simples cifras e estatísticas das enquisas. Hai moitos aspectos para a ilusión como o compromiso da mocidade ou a creatividade en galego, que nunca estivo tan ben. Sempre o comparo cos virus dos nenos, son fráxiles e se non se lles medica pódense ir, pero se os superan, saen máis fortes.