Achegar ás referentes próximas

“Quero ser investigadora” é o título do libro publicado pola Universidade de Vigo no seu compromiso coa divulgación científica e co obxectivo fomentar as vocacións STEM entre a mocidade, especialmente entre as nenas. Trátase da quinta edición desta publicación que forma parte das actividades da Unidade de Cultura Científica e da Innovación (UCC+i) dentro do programa de Ciencia de Ida e Volta, que conta co financiamento da FECYT -Fundación Española para la Ciencia y la Tecnología, do Ministerio de Ciencia, Innovación y Universidad-.

Neste exemplar dez investigadoras da UVigo comparten o seu camiño cara á ciencia desde ámbitos tan diversos como a astrofísica, a economía, a comunicación, o dereito ou a nanotecnoloxía. “Os camiños que seguen estas mulleres son múltiples e amosan que non hai unha única maneira de chegar á investigación, senón que cada traxectoria está atravesada por decisións persoais, curiosidades, obstáculos superados e paixón polo coñecemento”, subliñan dende a UCC+i.

Historias reais

Entre as protagonistas desas historias está Julia Carballo, profesora de Microbioloxía na Facultade de Ciencia do Campus de Ourense. “Eu realmente non teño o recordo de soñar con querer ser científica”, recoñece e indica que foi “o que me foi pasando na vida” o que a trouxo ata o lugar no que está hoxe. “O que sí recordo é que lía moito e gustábame observar todo o que me rodeaba”, apunta como factores tamén esenciais no seu camiño ata ser investigadora.

Pola súa banda, Isabel Mociño, decana da Facultade de Educación e Traballo Social de Ourense -onde imparte clases da área da Didáctica da Lingua e da Literatura-, formou parte desta iniciativa o ano pasado. Ao igual que a súa compañeira, gustáballe moito ler e tamén escoitar á xente maior. “Todo que caía nas miñas mans, para min era fundamental lelo”, asegura, “pero había tamén auténticos sabios do que era a oralidade”. Foi entón cando comezou a súa inquedanza pola linguaxe.

Crear vocacións

A infancia destas dúas investigadoras desenvolveuse no rural galego, un feito que as marcou e do que presumen con orgullo. “Valoro moitísimo terme criado nun medio rural, porque aprendí unha cantidade de cousas impresionante que, por exemplo, as miñas fillas que naceron e se criaron na cidade non coñecen”, celebra Carballo. “Implica unha forma de ver a vida que creo que foi un privilexio”, engade Mociño.

A decana da Facultade de Educación e Traballo Social conta na súa historia que as súas referentes foron profesoras que a animaron e acompañaron no seu camiño, neste sentido resalta que “a perspectiva de ter referentes é prioritario”. “Ao final, aspiramos e soñamos con aquilo que coñecemos”, explica Mociño, que engade “os referentes para min teñen que ser elementos a coidar porque están marcando e condicionando a vida de moitas persoas”.

Unha dos aspectos fundamentais do catálogo “Quero ser investigadora” é que as mulleres que aparecen nel poidan converterse en referentes para os máis pequenos. As historias pretenden facer ver que se pode conseguir o que unha queira e co que unha soña. “Visibilizar o traballo que se fai, crear eses referentes e promover o coñecemento entre adolescentes ten que ser unha prioridade”, Isabel Mociño.

Nesta liña, Julia Carballo leva anos organizando no Campus, xunto a outras compañeiras, o “eXXperimenta en feminino”. Trátase dunha xornada que ten por obxectivo visibilizar á muller na ciencia. “A idea é promover, atraer a calquera, pero especialmente as nenas, ás carreiras máis técnicas”, explica. Nesta liña manda unha mensaxe a todos aqueles que están pendentes nestes días de entrar ou non a carreira: “Que non se preocupe moito, porque a ciencia é absolutamente transversal”.

Achegar a universidade

Este novo catálogo, así como o anterior no que participou Isabel, está dispoñible en centros de ensino de primaria e secundaria de toda Galicia. De feito acompáñase dunha guía didáctica e contidos gamificados para empregar nas aulas. A Unidade de Cultura Científica da UVigo fai un esforzo para buscar ese tipo de ligazón, de diálogo con outros niveis de ensino. “A relación universidade-sociedade é fundamental entre os distintos niveis de ensino é que ten que ser prioritaria”, insiste Isabel Mociño.

Unha das novidades máis destacadas desta edición é a incorporación dun audiolibro, no que son as propias protagonistas as que dan voz ás súas historias, ampliando as posibilidades de acceso e conexión co público. Neste mesmo espírito, incorpórase unha versión de lectura fácil que adapta os contidos con linguaxe clara e frases sinxelas.

Julia Carballo, Profesora de Microbioloxía en Ciencia e Tecnoloxía dos Alimentos, Enxeñaría Agraria e Ciencias Ambientais: “Considero que, a día de hoxe, á sociedade faltalle curiosidade porque abunda a comodidade”

Julia leva anos dando clase nas aulas da Facultade de Ciencias do Campus de Ourense. Neste sentido, reflexiona sobre a evolución do alumnado, das súas capacidades e oportunidades. “Considero que, a día de hoxe, á sociedade fáltalle curiosidade porque abunda a comodidade”, lamenta. Apunta que “a capacidade de atención está cambiando” que “somos multifunción e estamos a varias cousas á vez”. “Non fago aquello que non me dé unha rentabilidade inmediata”, engade.

Nesta liña lamenta que nun momento no que a oportunidade de divulgación e transferencia é máxima non se este aproveitando como debe. Incluso fala dunha “desinformación”, xa que a sociedade vive tan exposta a tantos contidos e tantos algoritmos a diario que quedan nun coñecemento básico, sen afondar, precisamente por esa “comodidade” que abunda.

Isabel Mociño, Decana da Facultade de Educación e Traballo Social e profesora no Departamento de Didácticas Especiais: “Cando falamos de invesigadoras, temos que romper a división entre ciencias e letras”

Isabel Mociño estuda a literatura infantil e xuvenil con investigacións sobre prácticas lectoras dos máis mozos. Neste sentido, a súa maior pretensión é “romper a división que facemos entre ciencias e letras”. “O parcelar debilita o noso coñecemento, o que temos que facer é xusto ir no sentido contrario”, analiza.

Anima así a romper con esa preconcepción de que só se investiga no ámbito científico. “De algún xeito ciencia é todo, cando fago investigación sobre prácticas lectoras, estou facendo investigación científica”, resalta Mociño.

Recoñece que “é un reto moi complexo”. “Unha das cuestións nas que nós sempre insistimos moito e na formación do noso alumnado e nesas necesidades de ter un coñecemento holístico do que estás investigando, do que estás vivindo, de comprender as distintas realidades e os factores que inflúen”, analiza.