Hai moitos anos que non escoito o canto do reiseñor do río. Demasiados. Se boto ben as contas e non me equivoco moito o mesmo hai sesenta nos que non sei del máis que a través dalgúns discos de vinilo que conservo nalgún lugar da memoria porque os de verdade fóronseme quedando atrás, como atrás quedaron tantas outras cousas. Utilizaba ese discos pra educar ós paxaros no seu canto. Púñallos durante horas e horas a xílgaros e canarios, tamén a algún lúgano e nunca a ningún pardillo. Endexamais acadei os resultados esperados. Os meus paxariños –no tempo no que me ocupei na súa crianza, intenso e curto- sempre cantaron moi melodiosamente pero nunca de xeito excepcional. Qué lle imos facer. Dende entón, dende que criaba mixtos de canario e xílgaro, tan bos cantores, vai un mundo. Onde vivo dende hai xa vintecinco anos puiden ver xílgaros rechouchiando en tropel alborozado, malia o frío das primeiras horas da mañá, hai precisamente ise tempo. Logo desapareceron. Fóronse xunto cos cultivos de trigo e de centeo abandoados que foron neste val fermoso hoxe invadido de glicinias, no millor dos casos, e de cemento nos máis habituais.
Durante uns anos aínda volveron ós ouriols, que eiquí chaman vichelocreghos. Aparecían de súpeto, alá por xuño, empoleirábanse nunha figueira que había xusto enfronte da galería na que teño o escritorio. Facíano xunto cos merlos e, nun par de días ou tres, entre todos eles non deixaban nin unha breva que se levar á boca. Era un goce axexalos dende a galería na que escribo e paso a maior parte dos meus días. Ouh, aquel seu revolotexar negrimarelo, aqueles seus alprozados chíos! Hai tamén anos que non volveron e mesmo houbo que talar a figueira e mais uns buxos, vellos e grandes, fermosos, que atacou non sei qué peste e marcharon de súpeto coma se o corazón se lles parara. Pero falabamos do ruiseñor do río.
Daquela estudiaba eu o ingreso no colexio dos salesianos, ó pe mesmo desa ponte que seica, xunto coas Burgas e mailo Santo Cristo, non ten parangón posible en toda España. Polas tardiñas da primavera baixabamos ata o río e esperabamos a que algún deles comezara o seu canto doce. Certamente o era, doce e melodioso. Pero xa non o recordo, como tampouco non recordo a súa plumaxe porque nunca cheguei a ver ningún. Oír sí que os oín; de feito, escoiteinos ensimismado. E iso que aínda non sabía o que tal lle acontecera a San Eros que, si é hoxe, non me paro eu tanto como me teño parado a escoitar tanta soavidade, dozura tanta.
Moito foi o que mudou o mundo dende entón. Naqueles días o Miño levaba anguías, levaba lampreas e escalos, tiña peixes e, coido eu, que máis embaixo do seu curso levaría tamén salmóns. Qué leva hoxe? Kilovatios? Pois si que milloramos!
Dende a Lagoa de Antela, dende o desecado lugar que a substitueu pra que nel se poderan sementar unhas patacas que xa me dirán o qué valen hoxe, ou unhas follas de tabaco que hai anos que xa non son cultivadas, dende aquela Lagoa na que na noite de San Xoán aboiaban na tona da súa auga as espadas das igrexas da sempre mergullada cidade de Antioquía, chegaban a Ourense as ancas de ra que se vendían na praza de abastos a un prezo que millor non llo recordo non vaia ser que lles dea a risa ou non mo crean. No inverno ou xa mesmo co anuncio dos temporais do outono as gaivotas fuxían do mar e viñan, como se foran mariñeiros francos de ría e con pernocta, a se pousar nas súas augas coma espellos. Logo os ánades sinalaban o se suceder das estacións e había grulas e outras especies onde agora empeza a haber cigoñas. Non teño nada contra elas, pero boto en falla os paxaros da miña nenez, non sei vostedes.
E o que teñen os cambios que traen os tempos. Pola rúa do Progreso paseaba daquela un señor que vendía paxariños feitos con non sei qué pasta e pintarraxeados de cores que, en realidade, eran uns silbatos ós que se lle puñas un pouco de auga ó final da cana, xa dentro do seu corpo de cartón e pasta, podías soñar que asubiabas coma un dos paxariños que, tamén daquela, aínda se pousaban nos balcóns das casas e podían entrar ata a cociña.
Entón os nenos sabían que era pecado cazar xílgaros con liga e matar pardaus a perdigonazos pra que calqueira cuñada da túa nai os servira fritidos ou para que fixeran de amoado en calquera empanada dominical ornitolóxicamente desconsiderada. A xente tiña nas casas eses animaliños que che fan compaña e poden alegrarche a vida ás que agora lles din mascotas. Un canciño, un gato, acaso un loro, pero tamén un xilgaro ou mesmo un periquito.
Agora os nenos teñen terrarios nos que crían pitóns e alacráns, acuariums con pirañas, entretéñense con camaleóns e iguanas e mesmo algún chegou ter un cocodrilo pequeno có que, pasado o tempo, non soubo qué facer con el e tirouno ó río. Calquer día deste asoma Pola Chabasqueira e a ver qué pasa e a quen priva do que non debera ser privado. Moito é o que leva avanzado o mundo.
Pero falabamos do reiseñor do río, ise paxaro que nunca vin pero que escoitei de neno, embaixo do ponte vello e según declinaba a tarde, porque baixaba ata o pé do río e me entretiña na espera do seu canto suave coma un bris lene e agarimoso. Confeso que sempre tiven un espírito un tanto paspán e atravesado.
Algún de ustedes sabe onde aínda asubía o reiseñor? Se teñen noticia del déanma, si fan favor. Viaxaría ate alá onde preciso fora pra recuperar o tempo que se foi ó par do seu canto que, non sei por qué, agora empeza a se me antollar moi triste. Ourense entón volvería ter os mestos neboeiros que baixaban polo Miño, antes de que os encoros os obrigasen a quedar retidos, mesmo se diría que domesticados, sobor das súas augas, grises coma espellos e grises, porque así son as nubes cando son baixas e non naceron brancas.
Néboas e paxariños de papel cartón e colorins que asubiaban en inverno. Entón arreciaba moito o frío e había sabañóns nos dedos dos meniños. Hoxe xa non. En algo tiñan que ter millorado os tempos.
